Rehabilitacja w chorobie nowotworowej odnosi się do wieloaspektowego podejścia do pacjentów onkologicznych. Skupia się na poprawie jakości ich życia oraz na wsparciu fizycznego, psychicznego i społecznego funkcjonowania na różnych etapach leczenia. Proces obejmuje zarówno interwencje medyczne, ćwiczenia fizyczne, jak i terapie psychospołeczne. Głównym celem rehabilitacji pacjentów onkologicznych jest minimalizowanie skutków ubocznych leczenia, przyspieszenie powrotu do zdrowia oraz wsparcie w radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi z postawieniem diagnozy. Ze względu na zakres działania, rehabilitację przy nowotworach można podzielić na trzy elementy. W zależności od obejmowanego aspektu wyróżnia się kategorię:

• leczniczą (medyczną) – obejmuje leczenie operacyjne, farmakologiczne oraz fizjoterapię, fizykoterapię, masaże i ćwiczenia,
• społeczną – udział w życiu społecznym, terapie zajęciowe, wsparcie psychologiczne dla pacjentów i ich rodzin,
• zawodowa – aktywizacja i wspomaganie pacjenta w zakresie powrotu do aktywności zawodowej.

Rehabilitacja pacjentów onkologicznych może być wprowadzona na różnych etapach choroby. Wiele zależy od potrzeb chorego, planowanego leczenia oraz ogólnego stanu zdrowia i kondycji. Pacjenci mogą skorzystać z rehabilitacji:

• przed leczeniem (prewencyjnie) – przygotowanie pacjenta do nadchodzących procedur (operacji, chemioterapii, radioterapii). Założeniem jest poprawa jego kondycji fizycznej i wsparcie psychologiczne,
• podczas leczenia – zmniejszenie skutków ubocznych terapii, wsparcie ogólnej kondycji pacjenta,
• po zakończonym leczeniu – przyspieszenie procesu powrotu do zdrowia, wsparcie w adaptacji do nowej rzeczywistości.

W procesie rehabilitacji ważne jest indywidualne podejście do każdego pacjenta. Interdyscyplinarny zespół specjalistów, składający się z lekarzy, fizjoterapeutów, psychologów i terapeutów zajęciowych powinien wspólnie dążyć do osiągnięcia jak najlepszych wyników terapii.

W zależności od potrzeb pacjenta i metod leczenia przy rehabilitacji korzysta się najczęściej z:

• ćwiczeń fizjoterapeutycznych – odpowiednio dobrana aktywność fizyczna może przynieść ulgę w bólu, zwiększyć zakres ruchu i poprawić siłę mięśni,
• masaży i limfodrenażu – pomagają zwalczać obrzęki i poprawiają krążenie, co jest szczególnie ważne po operacjach chirurgicznych,
• terapii zajęciowej – koncentruje się na przywróceniu pacjentowi zdolności wykonywania codziennych czynności,
• psychoterapii – wsparcie emocjonalne pacjentów i ich rodzin jest nieocenione w radzeniu sobie z diagnozą oraz dolegliwościami związanymi z samym leczeniem.

Aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę w poprawie jakości życia pacjentów onkologicznych zarówno podczas leczenia, jak i po jego zakończeniu. Badania wskazują, że regularne ćwiczenia mogą przynieść wiele korzyści nie tylko w kontekście fizjologicznym, ale również psychologicznym. Wśród najważniejszych zalet podjęcia aktywności fizycznej można wyróżnić:

• redukcję zmęczenia – wyższy poziom energii i wytrzymałości,
• poprawę kondycji fizycznej – ćwiczenia wspomagają zachowanie masy mięśniowej, poprawiają siłę i elastyczność mięśni,
• zmniejszenie ryzyka powikłań – aktywność fizyczna sprzyja utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi, masy ciała i poziomu cukru,
• poprawę samopoczucia – ćwiczenie poprawiają nastrój, zmniejszają stany lękowe i poprawiają jakość snu, ponadto dają kontrolę nad ciałem, co wspomaga poczucie własnej wartości,
• wspomaganie odporności – umiarkowana aktywność fizyczna wpływa na poprawę funkcjonowania układu odpornościowego.

Precyzyjna diagnostyka obrazowa (TK, MRI, PET) odgrywa istotną rolę w procesie rozpoznania i planowania leczenia chorób nowotworowych, a tym samym rehabilitacji pacjentów onkologicznych.

Zaawansowane metody obrazowania umożliwiają dokładne zlokalizowanie guza, ocenę jego rozmiarów oraz relacji z sąsiadującymi strukturami. Informacje te mogą być niezbędne dla specjalistów od rehabilitacji, którzy mogą dostosować program ćwiczeń i terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta. Z tego samego powodu znaczenie odgrywa monitorowanie postępów leczenia i ocena skuteczności terapii oraz planowanie interwencji chirurgicznych czy wykrywanie powikłań w postaci krwiaków, czy infekcji.

Rehabilitacja onkologiczna to specjalistyczny program terapii, który pomaga pacjentom radzić sobie z fizycznymi, emocjonalnymi i psychologicznymi skutkami choroby i jej leczenia. Niemal każdy pacjent onkologiczny może skorzystać z rehabilitacji w pewnym momencie swojej choroby. Wśród kryteriów i schorzeń, które wskazują na potrzebę rehabilitacji w chorobach nowotworowych można wyróżnić:

• operacje chirurgiczne – pacjenci po operacjach onkologicznych często wymagają rehabilitacji w celu przywrócenia zakresu ruchu, siły mięśniowej oraz funkcji narządów czy tkanek,
• radioterapię – skutki uboczne radioterapii, takie jak skórne reakcje popromienne, niedowłady czy zmęczenie zwykle wymagają rehabilitacji,
• problemy limfatyczne – pacjenci po operacjach węzłów chłonnych, np. przy leczeniu raka piersi, mogą cierpieć z powodu obrzęków limfatycznych, które wymagają specjalistycznej terapii,
• bóle neuropatyczne – niektóre nowotwory, chemioterapia czy radioterapia mogą powodować neuropatię obwodową, prowadząc do bólu, drętwienia lub mrowienia w kończynach,
• ograniczenia ruchowe – skurcze, osłabienie mięśni lub inne problemy ruchowe mogą wynikać zarówno z leczenia, jak i samej choroby,
• problemy z równowagą i koordynacją – nowotwory mózgu, a także niektóre leki, mogą wpływać na równowagę i koordynację pacjenta,
• dysfunkcje narządów wewnętrznych – operacje czy radioterapia narządów wewnętrznych mogą prowadzić do dysfunkcji, takich jak trudności z oddychaniem, problemy z trawieniem czy układem moczowo-płciowym,
• zaburzenia połykania i mowy – nowotwory głowy i szyi mogą wpływać na zdolność pacjenta do mówienia, żucia i połykania,
• zmęczenie i osłabienie – wielu pacjentów onkologicznych doświadcza przewlekłego zmęczenia i osłabienia jako efektu choroby i leczenia,
• aspekty psychologiczne i emocjonalne – diagnoza nowotworu oraz leczenie wywołują silny stres i mogą przyczyniać się do zaburzeń lekowych i depresji.

Nie każdy pacjent onkologiczny wymaga pełnego zakresu rehabilitacji, ale wielu z nich może skorzystać z indywidualnie dostosowanych programów. Ważne jest, aby lekarze i pacjenci byli świadomi dostępnych opcji rehabilitacyjnych i korzystali z nich w odpowiednim momencie procesu leczenia.